Pred vama је prvi tematski broj časopisa Stanovništvo u njegovoj, više od tri decenije dugoj, tradiciji izlaženja. Posvećen је Demografskim karakteristikama seoskog stanovništva Jugoslavije iz najmanje dva razloga. То је, pre svega, tema kojoj, u dosadašnjim istraživanjima populacionih procesa, nije posvećena dužna pažnja. Sem toga, u stručnoj i političkoj javnosti sve se vise govori о potrebi revitalizacije sela, za koju је poznavanje demografske osnove neophodna pretpostavka.
Radovi i prilozi u ovom broju su inicirani od strane redakcije. Pritom smo imali u vidu kako značaj pojedinih podtema, tako i istraživačka opredeljenja autora. Otuda је sadržajem obuhvaćen niz pitanja od onih metodološke prirode, preko sagledavanja osobina razvitka stanovništva sela, uz izdvajanje osnovnih problema, do otvaranja pitanja vezanih za mere i akcije koje bi bile neophodne da država preduzima u cilju obnavljanja i jačanja demografskih potencijala sela.
Predajući ovaj broj časopisa Stanovništvo u javnost zahvaljujemo se svima onima koji su omogućili njegovo izlaženje; pre svega autorima, kao i Ministarstvu za nauku i tehnologiju Vlade Republike Srbije i Saveznom ministarstvu za razvoj, nauku i životnu sredinu. U nadi da ćе ovako koncipiran broj biti prihvaćen, redakcija ima nameru da i ubuduće pokreće tematske brojeve časopisa Stanovništvo.
Dr Mirjana Rašević, urednik
Livestock production is important branch of agriculture in Republic of Serbia. Over 700.000 households are engaged in this production, which is over 55% of total number of households. Livestock production provides necessary products (milk, meat, eggs) for nutrition of domestic population. Also, livestock production provides raw materials for food industry (dairy plants, slaughterhouses, meat industry, conditory industry and leather industry). Livestock production is expected to provide high quality products for export, primarily beef and lamb meat. Chance/opportunity for export exists also for cheeses of high quality (especially sheep and goat cheeses) of defined origin and quality. Based on available data, current situation in livestock production is assessed as inviolable. Number of heads of all species of domestic animals and poultry has been constantly decreasing over the period of last 12 years. The greatest decrease of number of heads of livestock was recorded in years 2000, 2001 and 2002, in all species of domestic animals. During this period, number of cattle decreased by 18,6%, of pigs by 11,8%, sheep by 12,3%, number of goats by 54,1%, horses by 66,0% and poultry by 28,0%. So, by the end of 2007, number of cattle was 1.087.000, pigs 3.832.000, sheep 1.606.000, goats 149.000, horses 18.000 and poultry 16.422.000. Republic of Serbia will in its near future become member of European Union (EU) and World Trade Organization (WTO), which means that livestock production should prepare for competition on unique developed market, without any state trade barriers. Serbia has been preparing for this since 2006 when it signed bilateral agreement on free trade with neighbouring countries - Central European Free Trade Agreement (CEFTA) and in this way became part of the market and accepted the competition rules on the free market. Accession to EU and WTO includes liberalization of trade in livestock products, low possibility for import protection, implementation of quality standards (HACCP; ISO, Global GAP), reduction of the level of domestic support, discontinuing of export subsidies, increase of profitability and ability to be competitive on the international market. ; Stočarska proizvodnja je značajna grana poljoprivrede u Republici Srbiji. Zastupljeno je u preko 700.000 domaćinstava (55% od ukupnog broja domaćinstava) i predstavlja značajnu privrednu granu koja učestvuje u formiranju društvenog proizvoda poljoprivrede sa 42%. Stočarskom proizvodnjom se obezbeđuju neophodni proizvodi (mleko, meso, jaja) za ishranu domaćeg stanovništva. Pored toga stočarstvo obezbeđuje sirovine za prehrambenu industriju (mlekare, klanice, konditorske industrije i industrija prerade kože). Od stočarske proizvodnje se očekuje da obezbedi kvalitetne proizvode za izvoz, pre svega juneće i jagnjeće meso. Šansu za izvoz imaju i kvalitetni sirevi (posebno ovčiji i koziji) sa definisanim poreklom i kvalitetom. Na osnovu raspoloživih podataka stanje stočarstva u Srbiji se ocenjuje kao nepovoljno. Broj grla kod svih vrsta domaćih životinja i živine u poslednjih dvanaest godina konstantno opada. Najveće smanjenje broja grla registrovano je u toku 2000., 2001., i 2002. godine kod svih vrsta domaćih životinja. U ovom periodu broj goveda je smanjen za 18,6%, broj svinja za 11,8%, broj ovaca za 12,3%, broj koza za 54,1% broj konja za 66,0% i broj živine za 28,0%. Tako da je na kraju 2007. godine broj grla goveda 1.087.000 , 3.832.000 grla svinja, 1.606.000 grla ovaca, koza 149.000, 18.000 grla konja i 16.422.000 živine. Republika Srbija u bližoj budućnosti postaće član Evropske unije (EU) i Svetske trgovinske organizacije (STO) što znači da se stočarska proizvodnja mora pripremiti za konkurenciju na jedinstvenom razvijenom tržištu, na kome neće postojati državne trgovinske barijere. Srbija na tom putu se priprema već od 2006. godine potpisivanjem bilateralnog sporazuma o slobodnoj trgovini sa susednim zemljama (Central European Free Trade Agreement (CEFTA) i samim tim postala deo tržišta i prihvatila pravila konkurencije na slobodnom tržištu. Pristupanje u EU i STO podrazumeva veću liberalizaciju trgovine stočarskim proizvodima, mala mogućnost zaštite od uvoza, implementacija standarda kvaliteta (HACCP; ISO, Global GAP), smanjenje nivoa domaće podrške, ukidanje izvoznih subvencija, povećanje profitabilnosti i sposobnost da se izdrži konkurencija na međunarodnom tržištu.
Autor u radu donosi sažet izvještaj o rezultatima istraživanja lokaliteta »Crkvine« u selu Galovcu kod Zadra, postignutim u trećoj istraživalačkoj kampanji provedenoj 1989. godine.Istraživanjem u 1989. godini otkriveni su novi arhitektonski ostaci kompleksa starokršćanske bazilike, kao i ostaci dosad nepoznate antičke arhitekture, koja predstavlja novi momenat u spoznavanju arheološke problematike lokaliteta. Osim ostataka arhitekture otkriven je i veći broj pokretnih kamenih spomenika antičke, starokršćanske i ranosrednjovjekovne provenijencije. Kako pretežni broj tih kamenih nalaza pripada dijelovima starokršćanskog i predromaničkog crkvenog namještaja, značajni su za osvjetljavanje sakralnog kompleksa bazilike na »Crkvini«. Uz otkrivene ostatke arhitekture i nalaze pokretnih kamenih spomenika, na lokalitetu je 1989. otkriven i 81 grob (sveukupno dosad 156), s relativno brojnim nalazima nakita i novca. Nekoliko je otkrivenih grobova pripadalo starokršćanskom razdoblju, manji broj dalmatinsko- hrvatskoj kulturi (9-11 sl.), dok su najbrojniji grobovi bili iz vremena od 12. do 16. stoljeća.Dakle, rezultati provedenih istraživanja 1989. pružili su više novih znanstvenih spoznaja za osvjetljavanje arheološko-povijesne problematike lokaliteta "Crkvine" na kojem kontinuitet života traje od antičkih vremena do u 18. stoljeće. S obzirom na arheološko značenje lokaliteta, daljnja istraživanja treba u interesu arheološke znanosti nastaviti i dovršiti, jer će ona pružiti još brojnu arheološku građu za cjelokupno sagledavanje lokaliteta, a to će ujedno biti i značajan doprinos daljnjem osvjetljavanju složene arheološke problematike područja sjeverne Dalmacije.
U Naučnoj biblioteci u Zadru nalazi se neuobičajeno velik broj djela francuskih gramatičara i leksikografa XVII i XVIII st, među kojima ima imena kao što su Arnauld, Lancelot, Ménage, Bouhours, Duclot, Dumansais, Beauzée, Condilac itd. Sama činjenica pobuđuje razne pretpostavke o provenijenciji i značenju tih djela. Pretpostavka da su te knjige bile čitane u Zadru u XVII i XVIII st. — što bi govorilo u prilog teze o kulturnim vezama Zadra s Francuskom — odbačena je u nedostatku dovoljnih dokaza. Najveći broj knjiga došao je u Zadar 1855. god. u okviru donacije osnivača biblioteke Piera Alessandra Paravije, inače profesora retorike na Sveučilištu u Torinu. Svega nekoliko knjiga je pripadalo ili moglo pripadati zadarskim vlasnicima. Međutim, navedeni fond ima danas i posebnu vrijednost zbog u zadnje vrijeme povećanog interesa za njegovu problematiku u lingvističkim i filozofskim krugovima.
Relatively low voter turnout, higher number of spoilt votes, URS and Preokret failure, SRS winning seats in provincial parliament despite fact they did not reach electoral threshold at national elections, three times higher number of seats under PR comparing with previous elections for coalition gathered around SPS, only one minority list - SVM - in Assembly of APV are some of the 2012 provincial elections results. However, the most important result of these elections is the consequence of the parallel electoral system main characteristic. A large number of seats won by coalition around Democratic Party under TRS have compensated their relatively poor result under PR and allowed them to win almost absolute majority of seats in the Assembly of Vojvodina and to form government with only one coalition partner. ; Relativno visoka izlaznost, uvećan broj nevažećih glasačkih listića, neuspeh URS-a i Preokreta, ulazak radikala u pokrajinski parlament i pored nedosezanja izbornog praga na republičkim izborima, tri puta veći broj mandata osvojenih na proporcionalnim izborima koalicije okupljene oko SPS-a, ulazak samo jedne manjinske liste - SVM - u Skupštinu APV - neki su od rezultata pokrajinskih izbora iz 2012. godine. Ipak, onaj najvažniji rezultat posledica je glavnog obeležja paralelnog mešovitog izbornog sistema. Veliki broj mandata osvojenih po većinskom sistemu od strane koalicije Izbor za bolji život nadomestio je njihov relativno slab izborni rezultat u proporcionalnoj komponenti izbora i omogućio im da osvoje gotovo apsolutnu većinu mandata u vojvođanskoj skupštini i da samo sa jednim koalicionim partnerom formiraju izvršnu vlast.
Autori su promatrali pojavnost PTSP-a kao jedinog poremećaja, ali i PTSP uz druge psihičke poremećaje hospitaliziranih odraslih bolesnika na Psihijatrijskoj klinici u Osijeku kroz tri godine (1993., 1994. i 1995. g.). Uočili su relativno mali broj bolesnika sa PTSP-om u prvoj godini praćenja pojavnosti (3% od ukupnog broja liječenih bolesnika), da bi se narednih godina taj broj upadno povećavao (1994. godine 12,17%, 1995. godine 20,57%). Prema dobnim skupinama najčešće su obolijevale osobe od 31 do 40. godine života (43,35%), a prema spolu, kroz sve tri promatrane godine, izrazito je zastupljen veći broj muškaraca u odnosu na žene (86,47% : 13,53%), što je i razumljivo jer su kod oboljelih dominirali pripadnici HV i policije. Samo je 1993. godine obolijevao veći broj civila u odnosu na uniformirane osobe (3,9% : 2,75%) dok su 1994. i 1995. godine pripadnici vojske i policije češće obolijevali odnosu na civile. Što se tiče bračnog stanja, kroz sve godine češće su obolijevali od PTSP-a i drugih psihičkih poremećaja oženjeni, odnosno udane osobe (69,5% u promatranom uzorku). Uz PTSP, najčešći psihički poremećaji bili su iz grupe neurotskih poremećaja (28,9%), alkoholizma (8,2 6%), disocijalnih poremećaja osobnosti (5,73%), psihosomatske reakcije (4,13%), depresija (3,44%), psihotične reakcije (3,44%), organskog psihosindroma (3,21%), te manji broj psihoza - Sch (1,38%). Javljanje drugih dijagnostičkih skupina je zanemarivo. Autori ostavljaju za raspravu sve učestaliju pojavnost PTSP-a samog i s drugim dijagnostičkim skupinama, sugeriraju potrebitost daljeg praćenja pojavnosti s pomenutih psihičkih poremećaja, kao i ujednačenost kriterija pri dijagnosticiranju PTSP-a. ; The authors observed the occurrence of PTSD as a single disorder or combined with other psychic disturbances in adult patients hospitalized at the Clinic of Psychiatry in Osijek in the period from 1993 -1995. In the first year the number of cases with PTSD was quite small (3% of the total number of treated patients), but it increased rapidly in the following years (12.17% in 1994 and 20.57% in 1995). Patients aged 31-40 years suffered most frequently. In all three years of observation there was a notably higher number of males, compared to the females (86.47%: 13.53%), which is understandable since a dominant number of patients belonged to army or police forces. Only in 1993 were the more civilians suffering from the illness than the members of police and military were. As for marital status, married people suffered from PTSD and other psychic disturbances most often (69.5%). Beside PTSD, the most frequent psychic disturbances were general anxious disturbances (28.9%), alcoholism (8.26%), personality disorders (5.73%), psychosomatic reactions (4.13%). depression (3.44%), psychotic reactions (3.44%), organic psycho-syndrome (3.2 1%) and a small number of psychoses (1.38%). The occurrence of other diagnostic groups was insignificant. The authors offer discussion on increasing occurrence of PTSD alone and with other diagnostic groups in the observed period. They suggest the need for further observation of the stated psychic disturbances as well as for setting equal criteria for PTSD diagnosis.
Na temelju analize prijevoda Starog Zavjeta moguće je zaključili da postoji veliki broj poslovica koje su još uvijek aktualne u hrvatskom ili sprskom ili njemačkom jeziku i čija struktura i sadržaj upućuje na Stari zavjet kao njihov mogući izvor. Stari zavjet nije dakle samo religiozno štivo nego i svojevrsni antologijski izbor poslovičnih misli dvaju jezika. Ovim radom autori su nastojali ukazali na istovjetne ili slične poslovice u navedenim jezicima te na njihov biblijski izvor (Vulgata). Rezultati istraživanja pokazuju da je tekst Starog zavjeta uglavnom izmjenjen u poslovičnom istraživanju (u 70% slučajeva) dok je samo manji broj poslovica potpuno identičan (30%) s tesktom Starog Zavjeta, ta činjenica navodi na zaključak da se jezik religije razlikuje od poslovičnog načina istraživanja te da prijelaz iz jednog načina u drugi zahtijeva promjene u strukturi rečenice i izboru leksika. Jedan i drugi jezik pokazuju podjednaki odnos prema biblijskom tekstu, ali i relativno visoki stupanj međusobne ekvivalencije ti poslovičnom izražavanju (43,3%) što na izvjestan način ukazuje na njihov jezični kontakt.
U Republici Hrvatskoj se, u Registru osoba s invaliditetom prati broj osoba s oštećenjem sluha kod kojih je utvrđen invaliditet temeljem tog oštećenja. Podatke u Registar dostavlja Zavod za vještačenje, profesionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje osoba s invaliditetom. Prema Registru, u Hrvatskoj živi 13 609 osoba čiji je invaliditet uzrokovan oštećenjem sluha (0,32%), no uspoređujući taj podatak s podacima međunarodnih istraživanja nailazimo na velike razlike. Podaci o prevalenciji oštećenja sluha u svijetu pokazuju 16 puta veću učestalost od one trenutno evidentirane u Registru. Ostale međunarodne procjene također upućuju na veću prevalenciju oštećenja sluha nego što je zabilježena u Hrvatskoj. Jedan od glavnih razloga ovakvih razlika raspon je oštećenja sluha koji se uzima u obzir. U hrvatskom registru prati se broj osoba kod kojih je oštećenje sluha dovelo do invaliditeta, dok međunarodna istraživanja obuhvaćaju i blaža oštećenja koja ne dovode do invaliditeta. Drugi, jednako bitan, razlog jest činjenica da se međunarodna istraživanja temelje na procjenama, dok se za Hrvatsku koriste točni podaci prikupljeni putem rješenja o invaliditetu.
Tijekom Drugoga svjetskog rata veliki broj ljudi otišao je iz Nezavisne Države Hrvatske na rad u Njemački Reich. Dio njih otišao je u Njemačku dobrovoljno, a dio kao prisilna radna snaga. U sklopu te šire teme, ovaj prilog, uglavnom na temelju arhivskih izvora, opisuje kako je dio radne snage iz Nezavisne Države Hrvatske bio upućen na rad u njemačku zrakoplovnu industriju.
Aktuelni deficit radnika na tržištu rada Srbije posledica je radnih migracija domaćih radnika, smanjenja broja radno sposobnih stanovnika, kao i povećanog broja novih poslova. Delovanje ovih okolnosti dovelo je do pokušaja transformacije režima zapošljavanja radnika iz inostranstva. Aktuelni sistem nastao je u uslovima samodovoljnog tržišta rada, gde je prisustvo strane radne snage bilo kratkoročno i ograničeno na specifične poslove. Danas, međutim, postoji potreba omogućavanja trajnih imigracija radnika u Srbiju. Istraživanje prati napore za normiranje novog režima zapošljavanja stranaca, koji omogućava lakši pristup stranih radnika tržištu rada, ali i njihov dugoročni radni angažman. Ispituje se kvalitet preduzetih ili najavljenih mera, njihove posledice po tržište rada, ali i radnopravni položaj stranih radnika, kao i kvalitet nadzora nad primenom pravnog okvira. Kao poseban izazov se razmatra pitanje integracije stranih radnika i njihovih porodica, odnosno da li je dovoljno izmeniti režim radnih dozvola da bi se privukao veći broj radnika koji će se uspešno uklopiti u društveni život i zajednicu u Srbiji. Osnovne polazne pretpostavke jesu da je tržištu rada Srbije potreban veći broj radnika iz inostranstva, ali i da parcijalne izmene propisa neće nužno dovesti do stvaranja uslova za njihovo trajno nastanjenje. U radu je korišćen metod normativne analize.
U obrazovnim sustavima europskih zemalja – osim javnih – već duže vrijeme sudjeluju i škole čiji su osnivači vjerske zajednice (ili vjerske škole). Iako su u većini slučajeva i javno (su)financirane, obujam (su)financiranja uvelike se razlikuje među zemljama. Kako se najčešće financiraju kombinacijom javnih i privatnih izvora, neki ih autori neutralnije dijele na vladine i nevladine, ovisno o tome tko im je vlasnik i upravitelj te tko ih pretežito financira. Osnovni cilj rada je deskriptivnom metodom objasniti načine (javnog) financiranja vjerskih škola u Europi, te na primjeru Hrvatske prikazati i komparativno usporediti financiranje sredstvima državnog proračuna škola čiji su osnivači različite vjerske zajednice. U Hrvatskoj je najveći broj vjerskih škola čiji su osnivači javno pravne osobe Katoličke crkve u Hrvatskoj (u pravilu je riječ o biskupijama), te su, razumljivo s obzirom na brojnost (23), za njih izdvojena nominalno i najveća sredstva. No, analiza je pokazala i kako su – u odnosu na katoličke obrazovne institucije – jedna osnovna i četiri srednje škole čiji su osnivači druge vjerske zajednice u prosjeku zapošljavale nešto više djelatnika, imale manji broj učenika, ali im je iz državnog proračuna isplaćeno u prosjeku više novaca, po učeniku i po zaposlenom.
Diferencijalna logopedska dijagnostika pretpostavlja prepoznavanje nekog poremećaja i njegovo razlučivanje od drugih poremećaja koji imaju neke zajedničke simptome. U području poremećaja tečnosti govora, netečnosti predstavljaju zajednički simptom koji se može pojaviti kao dio kliničke slike različitih razvojnih i stečenih poremećaja kao što su razvojno mucanje, neurogeno mucanje, psihogeno mucanje, sindrom brzopletosti, afazija, dizartrija, apraksija, palilalija, Parkinsonova bolest te različiti genetski sindromi poput Downovog sindroma, Fragilnog X sindroma, Prader-Willijevog sindroma, Touretteovog sindroma, Neurofi bromatoze tip I i Turnerovog sindroma. Na temelju pregleda novije literature, u ovom radu prikazan je opis navedenih poremećaja tečnosti govora, njihova opća i specifična simptomatologija te su naglašeni diferencijalno dijagnostički kriteriji. Budući da diferencijalna dijagnostika poremećaja tečnosti još uvijek predstavlja veliki izazov u području logopedije, ovaj rad može poslužiti kliničarima kao orijentir u dijagnostičkom postupku. Različiti poremećaji zahtijevaju različite terapijske postupke stoga je postavljanje točne dijagnoze temelj planiranja i provođenja uspješne intervencije. Istraživanja poremećaja tečnosti govora većinom su metodološki neujednačena i veliki broj njih čine studije slučajeva. Buduća istraživanja u ovom području trebaju obuhvatiti veći broj ispitanika, detaljno analizirati govorne i negovorne karakeristike kroz različite govorne zadatke kako bi rezultati istraživanja mogli imati teorijsku i kliničku primjenu.
Access to orphan drugs (In EU regulation Orphan Drugs are referred as Orphan Medicinal Products (OMP)) is a key role in determining whether patients with rare diseases (RDs) will receive adequate and efficient treatment. The objective of this article is to identify differences in patient access to orphan drugs in 3 pharmaceutical markets: Serbia, Croatia and Macedonia. Patient access was defined: as the market access (availability) and affordability (financial accessibility). We analysed the legislative requirements for the authorisation process and made a cross country comparison. Retrospective cross-sectional analysis was done on drug lists in selected countries and a cross-comparison between the List of Orphan Drugs in Europe (LODE) for a six-month period (May 2014-October 2014). We included all 179 OMPs marketed in EU in our analysis, which had received market authorization in Croatia upon its membership in the EU. Total number of marketed drugs in Serbia was 59 (32.96%) drugs and in Macedonia 52 (29.05%) drugs. However, market authorization does not guarantee patient access to any given drug, so only 39.11% of OMPs could be accessed by Croatian patients (70 drugs).The number of refunded drugs in Serbia and Macedonia was smaller (32 and 20, respectively) which makes respectively, 17.88% and 11.17% of drugs on the LODE. The present study showed some variations between countries in selected indicators of availability and access to orphan drugs. Patients in Croatia had greater number of registered and refunded drugs, but in Serbia more than a half of registered OMPs could be refunded from National Health Insurance Fund. Macedonia had smaller number of inhabitants and also had the smaller number of patients from certain RDs which results in lower total number of OMPs. ; Dostupnost lekova za retke bolesti (orfan lekovi, u EU regulativi koristi se izraz na engleskom Orphan medicinal products, OMP) igra važnu ulogu u tome da li će bolesnici sa retkim bolestima imati pristup efikasnoj i adekvatnoj terapiji. Ciljevi ovog rada su da se identifikuju razlike u pristupu bolesnika orfan lekovima u tri odabrane zemlje: Srbiji, Hrvatskoj i Makedoniji. Pristup orfan lekovima definisana je kao: tržišna pristupačnost (dostupnost) i priuštivost (finansijska pristupačnost). Analizirali smo legislativne zahteve u procesu stavljanja leka u promet i uradili komparaciju među posmatranim zemljama. Retrospektivnom studijom preseka poredili smo nacionalne liste lekova posmatranih zemalja i Listu orfan lekova u EU, za period od šest meseci (maj-oktobar 2014.). Od ukupno 179 OMP, koliko ih je u tom periodu bilo sa dozvolom za stavljanje u promet u EU, u Srbiji je bilo registrovano 59 (32,96%), u Makedoniji 52 (29,05%), dok su u Hrvatskoj učlanjenjem u EU svi registrovani lekovi postali tržišno dostupni. Međutim, dozvola za stavljanje u promet nije i garancija da bolesnik ima pristup datom leku, pa je samo 39,11% lekova sa dozvolom za stavljanje u promet bilo na listi lekova koje se refundiraju u Hrvatskoj (70 OMP). Broj lekova kojima bolesnici imaju pristup preko nacionalnih fondova zdravstvenog osiguranja u Srbiji i Makedoniji su manji (32 OMP i 20OMP, respektivno), što čini da je priuštivost lekova u Srbiji tek 17,88% , a u Makedoniji 11,17% od liste orfan lekova u EU. Broj lekova, fizička i finansijska pristupačnost u analiziranim zemljama nije ista, dok je u Hrvatskoj bolesnicima dostupan najveći broj registrovanih lekova, u Srbiji se više od polovine registrovanih OMP može refundirati o trošku RFZO. Makedonija zbog manjeg broja stanovnika ima manji broj obolelih od RB, što rezultira manjim brojem OMP.
