Легенда об аргонавтах и номинации растений в контексте мифологии

In: Herald of Social Sciences, S. 318-335

Abstract

Статья посвящена рассмотрению номинации дикорастущих растений, отражённых в мифологемах, связанных с образами богинь Астхик. Венеры, Афродиты и Бут. Предмет исследования – ботаническая номенклатура растений, их народные наименования и свидетельства античных авторов. В армянской мифологии богиней, которая связана с астральным культом, является Астхик, a в армянской ботанической номенклатуре засвидетельствовано растение астхик – астра. В латинском, английском, французском и немецком языках ей соответствует метафора, сложившаяся на основе античной мифологии, как например, англ. Venus's looking glass, лат. Legousia speculum Veneris Dur; Veneris glass1, нем. Venusspigel, франц. Miroir de Venus2 – все переводятся как «зеркало Венеры». Анализ семантики метафор показал, что они сложились на основе сюжетов аргонавтики и ее персонажей – Афродиты, Геры, Афины, Язона и аргонавта Бута, который был возлюбленным Афродиты, жрецом на горе Бут в святилище Афродиты. В греческом языке бут (βοuτης) переводится как 1. бычий, 2. волопас. В армянской мифологии также упоминаются гора Бут, где было святилище Анаит (астральный код Астхик), жрец горы Бут, а значит и храм бога Бута. По одной из версий мифа он был скотоводом. Сопоставление генеалогии аргонавта Бута и армянина Бута привело нас к выводу, что это один и тот же персонаж, известный в античной и армянской мифологии. В сюжете аргонавтики упоминается игра в кости (астрагалы) Ганимеда и Эрота. В армянской традиции астрагал – сакральное растение, а астрагалы (бабки, кости) встречаются в древнейших погребениях на территории Армении. Как показывает лингвистический анализ терминов и сюжетов, все они относятся к индоевропейской мифологии. Распад индоевропейской общности на Армянском нагорье и Балканах, последующие миграции этносов на запад привели к появлению номинаций растений, содержание мифологем ко-торых не было известно местному населению. В пантеоне Англии, Франции, Германии таких богов и мифов не было.
Հոդվածը նվիրված է վայրի բույսերի անվանակարգին, որն արտացոլված է փոխաբերություններում՝ կապված Աստղիկ, Վեներա, Աֆրոդիտե աստվածուհիների և Բութ կերպարի հետ: Ուսումնասիրության առարկան բուսանունները, դրանց ժողովրդական տարբերակները և անտիկ հեղինակների տեղեկություններն են: Հայ դիցարանում Աստղիկի խորհրդանիշը աստղն է, նաև աստղիկ բույսը, որը վկայված է հայկական բուսաբանական անվանակարգում: Լատիներեն, անգլերեն, գերմաներեն և ֆրանսերեն լեզուներում աստղիկ ծաղկին համապատասխանում է հին առասպելաբանության վրա հիմնված փոխաբերությունը, ինչպես՝ անգլ. Venus's looking glass, լատ. Le-gousia speculum Veneris Dur, գերմ. Venusspigel, Miroir de Venus, որոնք բոլորն էլ թարգմանվում են «Վեներայի հայելի»: Փոխաբերությունների իմաստաբանության վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ դրանք ձևավորվել են արգոնավորդների առասպելի և դրա կերպարների՝ Աֆրոդիտեի, Հերայի, Աթենայի, Յասոնի և արգոնավորդ Բութի սյուժեների հիման վրա։ Բութը Աֆրոդիտեի սիրահարն էր և իր անունով կոչվող Բութ լեռան վրա գտնվող Աֆրոդիտեի սրբավայրի քրմապետը: Բութի մականունը Ցուլ էր կամ Եզների հովիվ (βούτης) էր: Անձևացյաց գավառում հիշատակվում է Բութ լեռը, որտեղ գտնվում էր Անահիտի, (ծածկագիրը՝ Աստղիկ) սրբավայրը` Բութ աստծու տաճարը: Բութը նաև հովիվ էր: Կերպարների համեմատությունը բերում է այն եզրակացության, որ արգոնավորդ Բութը և հայ Բութը նույն անձնավորությունն են: Արգոնավորդների սյուժեում հիշատակվում է վեգ խաղը (astragalus, ոսկոր) Գանիմեդի և Էրոսի միջև: Հայ հավատալիքներում աստրագալուսը սուրբ բույս է, վեգ խաղը նույնպես սուրբ է համարվում: Ինչպես ցույց է տալիս եզրույթների և սյուժեների վերլուծությունը, դրանք բոլորն էլ առնչվում են հնդեվրոպական դիցաբանության հետ։ Հայկական բարձրավանդակում և Բալկաններում հնդեվրոպական համայնքի քայքայումը, էթնիկ խմբերի հետագա միգրացիան դեպի արևմուտք հանգեցրին բույսերի նոր անվանումների փոխառությունների, որոնց բովանդակությունն անհասկանալի էր տեղի բնակչության համար. Անգլիան, Ֆրանսիան և Գերմանիան բնակեցնող ժողովուրդների պանթեոնում այդպիսի աստվածներ և առասպելներ չկային։
The article is devoted to consideration of the nomination of wild plants reflected in mythologies and associated with the images of the goddesses Venus, Aphrodite and Astghik. The subject of the study is the names of plants, their folk variants, and data from ancient authors. The symbol of the goddess Astghik is a star in Armenian mythology, and the plant astghik as the plant aster attested in the Armenian botanical nomenclature. The plant astghik corresponds to a metaphor in Latin, English, French and German languages, such in Engl. Venus's looking glass, Lat. Legousia speculum Veneris Dur, Germ. Venusspigel, Fr. Miroir de Venus. Analysis of the semantics of metaphors showed that they were formed on the basis of the plots of Argonautics and its characters – Aphrodite, Hera, Athena, Jason, Boot. Boot was the lover of Aphrodite, a priest on Mount Boot, there was a sanctuary of Aphrodite and the throne of Boot, whose nickname was the bull or bootes (βούτης). The sanctuary of goddess Anahit (astral code of Astghik) was on the Mount Boot, the priest of Mount Boot was Boot, and there was the throne of Boot. He was also a cattle breeder. The argonaut Boot and the Armenian Booth are the same persons. The plot of Argonautics is reflected in the game of dice (astragalus) between Ganymede and son Eros. The astragalus is a sacred plant and a game of animal dice of the Armenians too. The semantics of plant names and plots indicates a relationship to Indo-European mythology. The collapse of the Indo-European communities in the Armenian Highlands and the Balkans, and the migration of ethnic groups to the West led to the emergence of new plant terminology the content of whic was unknown to the local population: there were no such gods and myths in the pantheon of populations of England, France, and Germany.