Participative Leadership and Change-Oriented Organizational Citizenship: The Mediating Effect of Intrinsic Motivation¹ ; Katılımcı Liderlik ve Değişim Yönelimli Örgütsel Vatandaşlık: İçsel Motivasyonun Aracılık Etkisi

Abstract

İçinde bulunduğumuzun çağda okullar, değişimin çok hızlı yaşandığı dinamik bir çevreyle karşı karşıyadır. Bu durum okulların değişen bağlamlara hızlı uyum sağlamasını ve esnek bir yapıya sahip olmasını zorunlu hale getirmiştir. Okulu yeniden yapılandırma ve okula dayalı yönetime vurgu yapan reform hareketleri, okulu geliştirmede temel araç olarak katılımcı yönetimi ileri sürmüşlerdir. Bu süreçte bilim adamları, geleneksel ast-üst ilişkisinin vurgulandığı bürokratik yapıdaki okullarla elde edilemeyecek başarıların, yetkilerin dağıtılması ve merkezi olmayan yönetim yapısı ile ulaşılabileceğini savunmuşlar ve katılımcı yönetimin günümüzün en iyi yönetim yaklaşımı olduğunu belirtmişlerdir. Bu nedenle, iş örgütlerinde ve okullarda katılımcı karar vermenin araştırma, politika ve uygulamalar için merkezi bir tema olduğu ileri sürülmüştür. Alanyazında katılım ya da katılımcı liderlik, ortak karar verme süreci ya da hiyerarşide astlar ve üstler arasında karar vermede paylaşılan etki olarak tanımlanmıştır. Bu açıdan katılımcı yönetim, karar verme yetkisinin dağıtılmasına ve gücün paylaşılmasına odaklanmıştır. Karara katılmanın mükemmel okul için sosyal kapasiteyi ve kararın niteliğini artıracağı, öğretmenlerin motivasyonlarını yükselteceği, iş hayatının niteliğine katkıda bulunacağı, mesleki eğitimi ve demokratik okul ortamını geliştireceği ileri sürülmüştür. Öğretmenlerin karar sürecine katılımı ile ilgili pek çok araştırma yapılmıştır. Katılımcı liderlikle öğretimsel gelişme, öğrencilerin akademik çıktıları, öğretmen performansı, örgütsel bağlılık ve doyum arasında pozitif ilişki bulunmuştur. Günümüzdeki yüksek rekabet koşulları öğretmenlerin formal iş tanımlarının ötesinde çaba göstermelerini zorunlu kılmıştır. Değişen durumlar karşısında okullar, formal iş gereklerinin ötesinde katkıda bulunmak isteyen öğretmenlere daha çok bağımlı hale gelmiştir. İşgörenlerin formal sorumluluklarının ötesinde çaba harcamaya istekliliği etkili örgütsel performansın temeli olarak görülmektedir. Alanyazında emredilmeden yapılan örgüte yararlı davranışlar, formal rol sorumluluğuna dayalı zorunlu davranışlardan ayrılmış ve bu davranışlar örgütsel vatandaşlık davranışı olarak nitelendirilmiştir. Bilim adamları örgütsel vatandaşlık davranışının örgütsel başarı üzerindeki etkisini kabul etmiştir. Lider destek algıları, adalet, bağlılık, doyum gibi genel duyuşsal moral faktörlerin örgütsel vatandaşlık davranışı ile ilişkisi belirlenmiştir. Yardım etme davranışı, sportmenlik, örgütsel bağlılık, örgütsel uyum, bireysel girişim, sivil erdem ve kişisel gelişim olarak ileri sürülen örgütsel vatandaşlık davranış boyutlarından bireysel girişimin, diğer boyutlardan farklı olarak gelişimsel ve ilişkisel kategorilerden birine yerleştirilemeyeceği belirtilmiştir. Bireysel girişimin, örgütün performansını geliştirmek için gönüllü yapılan yaratıcılık ve yenilik eylemleri olarak diğerlerinden farklılaştığı ileri sürülmüş ve bu kavram değişim yönelimli örgütsel vatandaşlık davranışı kavramı ile ilişkilendirilmiştir. Bireysel girişimin, gönüllü yapılan yaratıcı eylemleri ve bir görevi geliştirmek için tasarlanan yenilikleri içerdiği belirtilmiştir. Günümüzde okulların etkili olabilmesi için yenilikleri uygulaması yaşamsal öneme sahiptir. Liderlik örgütsel yeniliği etkileyen en önemli faktörlerden birisidir. Alanyazında yaratıcılık, yeni ve yararlı fikirlerin üretilmesi, yenilik ise bu fikirlerin örgütlerde başarılı şekilde uygulanması olarak tanımlanmaktadır. Katılımcı yöneticiler, yeni olanakları keşfetmesi, yeni bilgiler üretmesi ve bunları uygulaması için öğretmenleri cesaretlendirir. Bu nedenle katılımcı liderlik davranışının değişim yönelimli örgütsel vatandaşlık davranışını etkilediği ileri sürülebilir. Üstlerin katılımcı liderlik davranışlarını astların iş performansına etkisini açıklamak için kullanılan motivasyonel model, karara katılmanın astlara içsel ödüller sağladığını ileri sürmektedir. Alanyazında içsel motivasyonun yetenek, otonomi ve ilişki ihtiyaçlarından kaynaklandığı belirtilmiş ve katılımcı liderliğin içsel motivasyonun bir kaynağı olduğu ileri sürülmüştür. Motivasyonel modelde, karara katılmanın astların motivasyonunu artıracağı, bunun da performansı olumlu etkileyeceği belirtilmiştir. Karar sürecine katılım astların aidiyet duygusunu, öz yeterliğini ve kontrol duygularını (otonomi) artırdığı ve böylelikle çalışanların içsel motivasyon düzeyini yükselttiği söylenmiştir. Konu ile ilgili araştırmalar, çalışanların otonomi duyguları desteklendiğinde, düşük kontrol algıladıklarında içsel motivasyonlarının yükseldiğini ileri sürmüşlerdir. Bu açıklamalara dayalı olarak katılımcı liderliğin içsel motivasyonu artıracağı söylenebilir. Araştırmanın Amacı: Bu araştırmanın amacı, katılımcı liderliğin değişim yönelimli örgütsel vatandaşlık davranışı ile ilişkisinde, içsel motivasyonun aracılık etkisini belirlemektir. Bu amaca yönelik, katılımcı liderliğin içsel motivasyonu ve değişim yönelimli örgütsel vatandaşlık davranışını yordama düzeyi ile içsel motivasyon ve değişim yönelimli örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişki incelenmiştir. Araştırmanın Yöntemi: Bu araştırma, ilişkisel tarama modelinde bir çalışmadır. Araştırmaya Niğde merkez ve merkeze bağlı 68 ilköğretim okulunda çalışan 850 öğretmen katılmıştır. Araştırmada katılımcı liderlik ölçeği, içsel motivasyon ölçeği ve değişim yönelimli örgütsel vatandaşlık ölçeği olmak üzere üç farklı ölçek kullanılmıştır. Ölçeklerin geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılmıştır. Katılımcı liderliğin değişim yönelimli örgütsel vatandaşlık davranışına etkisi Baron ve Kenny (1986) tarafından önerilen süreç izlenerek test edilmiştir. Verileri analiz etmek için aritmetik ortalama, standart sapma, Pearson korelasyonu kullanılmış ve aracılık modeli LISREL 8.7 programı kullanılarak yapısal eşitlik modeli yoluyla test edilmiştir. Araştırmanın Bulguları: Katılımcı liderlik ile değişim yönelimli örgütsel vatandaşlık davranışı (?=0.26, p<.01) ve içsel motivasyon (?=0.27, p<.01) arasında anlamlı pozitif ilişki belirlenmiştir. Değişim yönelimli örgütsel vatandaşlık davranışı ile içsel motivasyon (?=0.75, p<.01) arasında yüksek düzeyde anlamlı pozitif ilişki bulunmuştur. İçsel motivasyonun katılımcı liderlik ile değişim yönelimli örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişkide tam aracılık rolü oynadığı saptanmıştır (?=0.06, t= 1.87). Araştırmanın Sonuç ve önerileri: Bu araştırmada katılımcı liderlik, değişim yönelimli örgütsel vatandaşlık ve içsel motivasyon arasındaki ilişki incelenmiştir. Araştırmanın sonuçlarına göre katılımcı liderlik ile değişim yönelimli örgütsel vatandaşlık ve içsel motivasyon arasında anlamlı pozitif ilişki bulunmuştur. İçsel motivasyon ile değişim yönelimli örgütsel vatandaşlık davranışı arasında anlamlı pozitif ilişki belirlenmiştir. Müdürlerin katılımcı liderlik davranışları ile öğretmenlerin değişim yönelimli örgütsel vatandaşlık davranışları arasında ilişkide, içsel motivasyonun tam aracılık rolü oynadığı saptanmıştır. Katılımcı liderliğin içsel motivasyon üzerinden değişim yönelimli örgütsel vatandaşlık davranışını etkilediği belirlenmiştir. Bu bulgular önceki araştırma sonuçlarıyla tutarlılık göstermiştir. Bir başka deyişle, katılımcı liderliğin içsel motivasyonu harekete geçirdiği, bunun da örgütsel çıktılara yol açtığı yönündeki analitik çalışmaları desteklediği söylenebilir. Alanyazında katılımcı yönetimin içsel motivasyonla birlikte bilişsel mekanizmaları da harekete geçirdiği ileri sürülmüştür. Bu araştırmada bu durum incelenmemiştir. Katılımcı liderliğin bilişsel mekanizmalar yoluyla örgütsel etkileri incelenebilir. Eğitim örgütlerinde katılımcı liderlik davranışları ile örgütsel yenilik ve yaratıcılık araştırmaları da alana katkı sağlayabilir. ; Problem Statement: Scientists support that success cannot be achieved through schools with a bureaucratic structure in which top-down relation is emphasized but rather with a decentralized structure of authority. Scientists also posit that participative management is the best approach. Participation or participative leadership is defined as deciding jointly or as the shared influence for deciding between superiors and subordinates. From this standpoint, participative management has focused on allocating decision-making authority and sharing power. It is vital for schools to apply innovations to be effective. Leadership is one of the most important factors affecting organizational innovation. Participative leaders encourage teachers to find new opportunities, generate new information, and perform. Thus, it can be asserted that participative leadership behavior effects change-oriented organizational citizenship behavior. The motivational model used to explain the effect of participative leadership behaviors of superiors on the work performance of subordinates asserts that participation in decision making provides intrinsic rewards for subordinates. It has been indicated within research results that participative leadership affects subordinates' behavior by means of intrinsic motivation. Purpose of the study: This study aimed to explore the mediating role of intrinsic motivation on the relationship between participative leadership and change-oriented organizational behavior. Method: The survey model was used in this study. The participants included 850 teachers randomly selected from 68 elementary schools in the center of Nigde and its districts in Turkey. Three different instruments were used in this study. The scales were translated using the translation and back translation method. In order to examine the construct validity of the scales, exploratory factor analysis and confirmatory factor analysis were used. Structural equation modeling was conducted using the LISREL 8.7 computer program for the mediating test. Findings: Participative leadership was a significant predictor of changeoriented organizational citizenship behavior (?=0.26, p<.01) and intrinsic motivation (?=0.27, p<.01). A significant relationship between changeoriented organizational citizenship behavior and intrinsic motivation (?=0.75, p<.01) was present. Intrinsic motivation fully mediated the relationship between participative leadership and change-oriented organizational behavior (?=0.06, t= 1.87). Conclusion and Recommendations: Results indicated that participative leadership significantly affected change-oriented organizational citizenship and intrinsic motivation. A significant relationship was found between change-oriented organizational citizenship and intrinsic motivation. It was determined that intrinsic motivation fully mediated the relationship between participative leadership and change-oriented organizational citizenship behavior